Zgodnie z zapowiedziami 7 marca 2022 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa i skierowała go do Sejmu. Projekt jest obecnie po pierwszym czytaniu w Sejmie i można spodziewać się, że zostanie przyjęty w najbliższych dniach. Z uwagi na trwające prace ostateczne brzmienie przepisów jest wciąż niepewne.

Ułatwienia dla obywateli Ukrainy

Projekt ustawy zawiera przepisy dotyczące wjazdu i pobytu obywateli na terytorium Polski w związku z trwającym na Ukrainie konfliktem zbrojnym. Zgodnie z obecnym brzmieniem projektu obywatele Ukrainy będą mogli liczyć na znaczne uproszczenia związane z ich pobytem w Polsce, jak również zostaną objęci wsparciem w podstawowych aspektach życia, takich jak pomoc medyczna i socjalna.

Projekt ustawy przewiduje następujące rozwiązania:

• obywatele Ukrainy, którzy na skutek konfliktu zbrojnego przekroczyli polską granicę w dniu 24 marca 2022 r. lub później, będą mogli legalnie przebywać w Polsce przez 18 miesięcy;
• nowe przepisy umożliwią obywatelom Ukrainy uzyskanie zezwolenia na pobyt czasowy, wydawanego na okres 3 lat i uprawniającego do pracy w Polsce bez zezwolenia na pracę;
• ustawa przewiduje możliwość nadania numeru PESEL obywatelom Ukrainy, którzy przekroczyli granicę w związku z konfliktem zbrojnym. Ma to na celu umożliwienie korzystania ze świadczeń publicznych przewidzianych w projekcie;
• pracodawcy będą mogli zatrudnić obywateli Ukrainy bez konieczności uzyskiwania zezwolenia na pracę, pod warunkiem złożenia powiadomienia o powierzeniu pracy do właściwego urzędu pracy w terminie 7 dni od rozpoczęcia zatrudnienia;
• obywatele Ukrainy będą uprawnieni do korzystania z usług rynku pracy, takich jak pośrednictwo pracy czy poradnictwo zawodowe w taki sam sposób jak obywatele RP;
• projekt umożliwia objęcie obywateli Ukrainy pomocą socjalną, świadczeniami społecznymi i kształceniem na terytorium Polski
  oraz daje możliwość otrzymania jednorazowego wsparcia na utrzymanie.

Ochrona tymczasowa dla osób uciekających z Ukrainy w wyniku rosyjskiej agresji wdrożona w całej Unii Europejskiej

Niezależnie od prac trwających w Sejmie, 7 marca 2022 r. Rada UE podjęła decyzję wykonawczą o wprowadzeniu tymczasowej ochrony wobec istnienia masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców (…), czyli „uśpionej” dotychczas dyrektywy uchwalonej w 2001 r. w następstwie konfliktu na Bałkanach.

Zgodnie z decyzją osoby wysiedlone z Ukrainy w wyniku wojny zyskują prawo do ochrony tymczasowej na terytorium całej Unii Europejskiej. Ochrona ta obejmuje, oprócz zapewnienia natychmiastowego schronienia, dostęp do rynku pracy, mieszkania (lub środków na nie), pomocy społecznej i środków utrzymania oraz opiekę medyczną, tj. co najmniej pomoc w nagłych wypadkach i podstawowe leczenie chorób. Dodatkowo dzieci i osoby nieletnie bez opieki mają również prawo do opieki prawnej i dostępu do edukacji.

Zgodnie z decyzją ochroną są objęte następujące kategorie osób:

• obywatele Ukrainy mieszkający w Ukrainie przed 24 lutego 2022 roku;
• bezpaństwowcy lub obywatele państw trzecich, którzy korzystali z ochrony międzynarodowej lub równoważnej ochrony krajowej w Ukrainie; oraz
• członkowie ich rodzin.

Status obywateli państw trzecich

Warto zwrócić uwagę, że opisywane przepisy nie chronią obywateli państw trzecich i bezpaństwowców, którzy w chwili wybuchu konfliktu przebywali legalnie w Ukrainie np. na podstawie zezwoleń na pobyt, ale nie są objęci ochroną międzynarodową lub krajową. Nie wyklucza to jednak możliwości uwzględnienia takiego mechanizmu w przepisach krajowych, niemniej omawiana powyżej ustawa również takiej ochrony nie przewiduje.

W obecnym stanie prawnym wygląda na to, że osoby te będą musiały skorzystać z dotychczasowych rozwiązań prawnych, tj. wystąpić o zezwolenie na pobyt lub ubiegać się o status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą. Procedury te wiążą się jednak z pewnymi trudnościami, takimi jak długi czas ich procesowania oraz brak dostępu do rynku pracy przez 6 miesięcy w przypadku wystąpienia
o ochronę międzynarodową.